مرکز تحقیقات سوءمصرف و وابستگی به مواد

ویپ یا سیگار الکترونیکی چیست؟

      سیگار الکترونیکی یا ویپ وسیله‌ای است که استعمال دخانیات را شبیه ‌سازی می‌‌کند. این وسیله با ظاهری شبیه به سیگار و به ‌واسطه تولید بخاراتی که بو و طعم شبیه به سیگار دارند، حس کشیدن سیگار را به مصرف ‌کننده القا می‌‌کنند. کلمه‌ ویپ از کلمه‌ لاتین وِی‌پِرایزر (Vaporizer) به معنای «بخار ساز» گرفته شده است. نسل قدیمی وِی‌پِرایزرهای حاوی تنباکو، از حدود دهه‌ ۶۰ میلادی رواج یافتند و سپس با چند تغییر در سال 2003 توسط Hon Lik در چین به سیگارهای الکترونیکی e-cigarettes یا همان ویپ‌های امروزی تبدیل شدند. ویپ وسیله‌ای است که حرارت را به یک ماده جامد و یا مایع منتقل کرده و منجر به تولید بخار از آنها می‌شود و بخارات حاصله توسط فرد استنشاق می‌گردد. البته تنوع ویپ بسیار زیاد است و هر دستگاه ویپ می‌تواند خصوصیاتی داشته باشد ولی اساس کار همه‌ آن‌ها یکی است. حدود 500 برند در جهان موجود بوده و فروش جهانی آنها 7 میلیارد دلار برآورد شده است. نسل قدیمی حاوی تنباکو بودند اما نسل جدید محفظه‌ها یا کارتریج‌هایی دارند که با مایعی ساخته شده از نیکوتین، مواد معطر و سایر مواد شیمیایی مثل گلیسرول و پروپیلین گلیکول پر می‌شود.

       هدف از اختراع ویپ، جایگزین کردن آن با سیگار بوده تا ضمن کم کردن خطرات ناشی از استعمال انواع دخانیات، حس سیگار کشیدن را به فرد القاء نماید. علاوه بر این، شرکت‌های سازنده در تبلیغات خود، مواردی همچون سالم و بهداشتی بودن، ارزان بودن (مالیات کم نسبت به سیگار)، قابل مصرف در همه جا بدون هیچگونه ممنوعیتی، بدون تولید دود دست دوم و مدرن و امروزی بودن را مطرح می‌کنند. مصرف‌کنندگان نیز دلیل مصرف را، مصرف تفننی، ترک سیگار، سالم بودن، نبود قوانین بازدارنده و ارزان بودن ذکر کرده و علت اولین مصرف را کنجکاوی و تجربه کردن آن، مصرف یکی از بستگان و همچنین پیشنهاد مصرف از طرف دیگری عنوان کرده‌اند.

آیا به ترک سیگار کمک می‌کند؟

      هر چند که تبلیغات برای سیگار در اکثر کشورها از سال 1971 در تلویزیون و برخی رسانه‌های دیگر ممنوع شده، اما برای سیگار الکترونیک این محدودیت وجود ندارد و به همین دلیل شاهد افزایش سریع و رو به روشد تبلیغات برای این نوع سیگار هستیم که به میل و وسوسه در افراد سیگاری دامن می‌زند در چنین تبلیغاتی، سیگار الکترونیکی را جایگزین سالم سیگار معرفی و ادعا می‌کنند این محصول به ترک سیگار کمک می‌کند اما شواهد علمی کنونی این موضوع را تایید نمی‌کنند و نیاز به مطالعات طولانی‌مدت در این زمینه لازم است. ضمناً، مطالعات نشان می‌دهند در 21 درصد افرادی که با این روش اقدام به ترک سیگار نموده‌اند مصرف توام (مصرف همزمان هر دو نوع سیگار) شکل گرفته است. برای ترک سیگار، توصیه کلی این است که تحت نظر متخصصین و از روش‌های تایید شده جایگزینی نیکوتین و سایر درمانی‌های دارویی مورد تایید استفاده گردد.

آیا اعتیاد آور است؟ 

    حتی مارک‌هایی از این سیگارها که مدعی عاری از نیکوتین بودن هستند، حاوی مقدار اندکی نیکوتین هستند بنابر این می‌تواند اعتیادآور باشد. بطور میانگین نیکوتین موجود در این نوع سیگارها نصف سیگارهای معمولی است. بنابر این اکثر مصرف‌کنندگان بعد از مدتی، به مصرف‌کننده توأم تبدیل می‌شوند. از طرفی مغز در حال تکامل نوجوانان، به خواص اعتیادآور نیکوتین حساسیت دارد، اما نگرانی‌ها درباره سیگارهای الکترونیکی و وسایل استنشاقی مشابه، فقط مربوط به نیکوتین آنها نیست. بلکه به سایر موادی است که در اثر حرارت دیدن، به شکل بخار تولید شده و استنشاق می‌شوند. منتقدان سیگارهای الکترونیکی نگران هستند که این وسایل باعث اعتیاد نوجوانان به نیکوتین شوند و در سال های بعدی با احتمال (6 برابر) بیشتری به سیگار کشیدن روی آورند. این نگرانی کاملاً به جاست چرا که در چند مطالعه اخیر رابطه فوق تایید شده است، به ویژه ‌این که تعداد نوجوانان سیگاری در سال های 2008 تا 2012 به دو برابر افزایش یافته است و به همین دلیل در اقدامی بی‌سابقه در میان شهرهای آمریکا، در ژوئن 2019، مقامات سانفرانسیکو خرید و فروش سیگارهای الکترونیکی تا زمان روشن‌تر شدن تاثیر آن بر سلامتی را ممنوع کردند.

عوارض مصرف سیگار الکترونیکی چیست؟

      با افزایش موارد مصرف سیگارهای الکترونیکی طی چند سال گذشته پرسش‌هایی در مورد عوارض آنها مطرح شده است و این در حالی است که بسیاری از مردم تصور می‌کنند این وسیله بدون عارضه است هر چند تحقیقات موجود در مورد این دستگاهها بسیار محدود است اما با توجه به مطالعات و شواهد موجود علاوه بر اعتیاد آور بودن، استفاده از این وسیله می‌تواند منجر به ایجاد عوارض متعددی به نسبت کمتر در مقایسه با سیگار، در مصرف‌کننده و اطرافیان شود. از طرفی بدلیل نبود قوانین و استانداردهای تولید، علاوه بر عوارض متعدد ممکن است منجر به ایجاد حوادث و مسمومیت شوند.

       همانگونه که پیشتر اشاره شد این وسیله علاوه بر نیکوتین، حاوی حلالها و مواد معطر می‌باشد. در مطالعات اخیر و با استفاده از روش آنالیز شیمیایی بخار حاصله از حرارت مایع ویپ، مواد مختلفی شامل فرمالدئید، استالدئید، آکرولین، متیل‌بنزالدئید، تولوئن، فلزات سنگین مثل کادمیوم، نیکل و سرب، و همچنین رادیکال های آزاد مثل دی استیل و دیاکیتل شناسایی و جدا شده‌اند. این ترکیبات و ذرات معلق موجود در بخار علاوه بر استنشاق توسط فرد، در محیط پخش شده و همانند دود دست دوم سیگار، اطرافیان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. زنان باردار، سالمندان، کودکان و نوجوانان، آسیب ‌پذیرترین اقشار جامعه در برابر بخار سیگارهای الکترونیکی هستند. لازم به ذکر است که اکثر این محصولات در طبقه‌بندی سازمان ملل متحد به عنوان مواد مضر و سرطان‌زا معرفی شده‌‍اند.

       از طرفی مطالعات فعلی نشان داده‌‌اند نیکوتین موجود در بخار سیگار الکترونیکی، می‌تواند منجر به افزایش عوارض قلبی عروقی تا40٪ مثل افزایش فشار خون، افزایش ضربان قلب، تنگ شدن عروق و تصلب شرائین، و همچنین افزایش خطر سکته قلبی تا 59٪ و مغزی تا71٪ شود.

       طبق گزارش مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های آمریکا، نیکوتین مایع موجود در سیگار الکترونیکی برای کودکان بسیار مضر است و باعث مسمومیت آنان می‌شود. نیکوتین مایع موجود در سیگار الکترونیکی از طریق چشم و پوست کودکان نیز جذب می‌شود. گزارش‌های درباره  این دسته از مسمومیت‌ها در حال افزایش می‌باشد. بنابر این باید سیگارهای الکترونیکی را دور از دسترس کودکان نگهداری نمود.