مرکز تحقیقات سوءمصرف و وابستگی به مواد

عنوان طرح:

بررسي سبب ­شناختي زمينه­ هاي پيش­ اعتيادي معتادان بهبوديافته

علي زينالي

1383

مقدمه

     اعتياد يک بيماري جسمي، رواني، روحاني (معنوي) و اجتماعي است که در شکل گيري آن زمينه­ هاي پيش اعتيادي متعددي نقش اساسي ايفا مي­کنند. بنيان اين زمينه­ ها ابتدا در درون نظام خانواده و سپس در اجتماع ريخته مي‌شود. براي قبول و مصرف مواد مخدر زمينه ­هاي رشد ناسالم و استعداد ويژه­اي لازم است. پژوهش حاضر به بررسي حداقل 6 زمينة ناسالم و مستعدکننده بيماري اعتياد (صفات و خصوصيات شخصيتي، شيوة زندگي، روابط اجتماعي و خانوادگي، طرز فکر و عقايد، احساسات و عواطف و رفتارها) مي­ پردازد که به شرح زير مي­باشد:

1-  صفات و خصوصيات شخصيتي، صفات و خصوصياتي مانند رفیق بازي، دروغ­گويي، لذت طلبي، تأييدطلبي، رؤيايي بودن، غرور و... که افراط نيز به عنوان صفت محوري براي اين خصوصيات عمل مي­کند، در اين مقوله قرار مي­گيرند.

2-  شيوة زندگي: شيوة زندگي بي نظم که در آن دوستان محور بوده و روابط ضعيف با خانواده وجود دارد.

3-  روابط اجتماعي و خانوادگي: روابط اجتماعي آشفته­اي که اعتماد و اطمينان بسيار پایين است و خُلف وعده، کلاه برداري و زير پا گذاشتن ارزش­هاي اجتماعي بسيار شايع است.

4-  رفتارها: فرار از خانه، فرار از مدرسه، درگيري و زد و خورد  در اجتماع شايع­ ترين رفتارها به شمار مي ­آيد.

5-  افکار و عقايد: داشتن نگرش مثبت به مواد به عنوان عامل مهم و آغازين در حيطة افکار و عقايد محسوب مي­شود.

6-  احساسات و عواطف: احساسات و عواطفِ اين گونه افراد با کوچکترين واقعة احساسي و عاطفي شديداً جريحه دار شده و تغيير حالت روان شناختي پيدا مي­کند.

 

اهداف پژوهش:

    اهداف اصلي پژوهش شامل:

1.    شناسايي زمينه­ هاي پيش اعتيادي (مستعدکننده) معتادان

2.    مقايسة زمينه ­هاي پيش اعتيادي معتادان با افراد سالم غيرمعتاد

3.    معرفي ابزار، جهت سنجش زمينه ­هاي پيش اعتيادي افراد مستعد

اهداف جزئي شامل:

1.    ساخت آزمون و بر آورد اعتبار پاياني آن

2.    توصيف 6 زمينة پيش اعتيادي معتادان و مقايسة آن با افراد سالم

3.    مقايسة 6 زمينة پيش اعتيادي معتادان با افراد سالم غيرمعتاد

 

روش انجام تحقيق:

     آزمودني­ هاي شرکت­ کننده در پژوهش 240 نفر بودند، که 120 نفر آنها را معتادان بهبود يافته و 120 نفر آنها را افراد سالم تشکيل مي­دادند. نمونة معتادان بهبود يافته به صورت نمونة تصادفي ساده و نمونة افراد سالم به صورت نمونة غيرتصادفي ساده انتخاب شد. آزمودني­ها از هر دو جنس و تحصيلات حداقل پنجم ابتدايي به بالا داشتند. داده­ها به وسيله پرسشنامه 50 سؤالي تدارک يافته که اعتبار روايي و ضريب تشخيص آن در حد مطلوب برآورد شد، جمع آوري گشت و در يک طرح ملي – مقايسه­اي با آزمون آماري t تست تحليل شد.

 

بحث و نتيجه‌گيري:

1.    بين صفات و خصوصيات شخصيتي معتادان و افراد سالم تفاوت وجود دارد و اين تفاوت کاملاً معني­ دار است معتادان نسبت به افراد سالم از صفات و خصوصيات غيرطبيعي (بيمارگونه) بيشتري برخودار هستند.

2.    بين افکار وعقايد معتادان و افراد سالم تفاوت معني­ داري وجود دارد. معتادان نسبت به افراد سالم از افکار و عقايد ناسالم و بيمارگون بيشتري برخودار هستند.

3.    بين رفتارهاي معتادان و افراد سالم تفاوت معني­ داري وجود دارد. معتادان نسبت به افراد سالم از رفتارهاي مخاطره‌آميز بيشتري برخوردار هستند.

4.    بين شيوة زندگي معتادان و افراد سالم تفاوت معني­داري وجود دارد. معتادان نسبت به افراد سالم از شيوه زندگي غلط بيشتري برخوردار هستند.

5.    بين روابط اجتماعي و خانوادگي معتادان و افراد سالم تفاوت معني­داري وجود دارد. معتادان نسبت به افراد سالم از روابط اجتماعي و خانوادگي ناسالم و غلط بيشتري برخوردار هستند.

6.    بين احساسات و عواطف معتادان و افراد سالم تفاوت معني­داري وجود دارد. معتادان نسبت به افراد سالم از احساسات و عواطف نامناسب بيشتري برخوردار هستند.

7.    بين وضعيت پيش اعتيادي معتادان و افراد سالم تفاوت معني­ داري وجود دارد. معتادان نسبت به افراد سالم از وضعيت پيش اعتيادي پاتولوژيک (بيمارگونه) بيشتري برخودار هستند.

8.    بين ميانگين نمرة معتادان و افراد سالم در آزمونAPS  تفاوت معني­ داري وجود دارد. معتادان نسبت به افراد سالم از استعداد بيشتري براي اعتياد برخودار هستند.

بنابراين شناسايي و معرفي آيتم­ هاي ايجادکنندة بيماري اعتياد در هر يک از 6 زمينة مستعدکننده مي­تواند آغازگر سلسله پژوهش­هاي اساسي در شناخت، درک و نحوة شکل گيري بيماري اعتياد مي­باشد.

وجود زمينه و استعداد ويژه براي قبول و مصرف مواد مخدر ضروري است و لازم است اقدامات پيشگيرانه از زمان کودکي و از درون نظام خانواده آغاز شده و در درمان بيماران معتاد علاوه بر جنبه جسمي به جنبه­ هاي روان­شناختي، معنوي و اجتماعي تخريب يافته، براي کسب بهبودي توجه اکيد شود.