مرکز تحقیقات سوءمصرف و وابستگی به مواد

عنوان طرح:

طرح جامع مداخلات درماني غيردارويي در سوءمصرف مواد نوجوانان

جواد علاقبندراد

1388

مقدمه

امروزه، پيچيدگي بيماري اعتياد سبب شده تا رويکردهاي جامع متعدد درماني مورد نياز باشد در حالي که با وجود استفاده از مداخلات روان شناختي و اجتماعي دركنار اقدامات پزشكي و روان پزشكي کماکان ميزان موفقيت درمان قابل ملاحظه‌ مطلوب نيست. يكي از عوامل ناکارآمدي درمان، عدم آموزش و تربيت صحيح نيروهاي تخصصي مداخله‌گر در مقابله با اعتياد است. به دليل تعدد و تنوع رويكردهاي مشاوره و مداخلات غيردارويي، هچنين در پاره‌اي موارد ناآگاهي و كاربرد غلط و نابجاي تکنيک‌هاي مشاوره و روان درماني،  كارآمدي اين مداخلات در حد مطلوب و قابل انتظار نيست. از اين رو به منظور افزايش كارآمدي و اثربخشي برنامه‌هاي آموزشي در خصوص مداخلات غيردارويي، ضروري است درک صحيح و واحدي از اختلال سوءمصرف  و وابستگي به مواد، ارزيابي كلي شامل غربالگري، ارزيابي اوليه در همة حيطه‌ها و طرح درمان، مهارت‌هاي مصاحبه و اصول مشاوره و درمان مؤثر، دانش درمان، نظام ارجاع، هماهنگي و مستند سازي، آمادگي حرفه‌اي از نظر نگرش و ارزش، مشاروه گروهي، خانوادگي، زوج و آموزش مراجع، آموزش مهارت‌هاي زندگي، خانواده و اجتماع، مطابقت درمان با بيمار و نحوة كاربرد مشاوره و مداخلات روان شناختي ارائه گردد. همچنين بايد توجه داشت آموزش استفاده اين مداخلات بايد براساس ملاحظات اجتماعي - فرهنگي هر منطقه و اقليم ارائه گردد. در اين بسته آموزشي سعي شده تا بر بعضي جنبه‌هاي مداخلات غير دارويي نوجوانان مانند نحوة ارتباط، مهارت‌هاي اجتماعي مهم در نوجوانان، روابط خانوادگي تأكيد بيشتري گردد. 

اهداف تحقيق:

هدف از تدوين اين بستة آموزشي ارتقاء سطح دانش و مهارت‌هاي آموزشي مدرسان مداخلات غيردارويي در درمان وابستگي به مواد مخدر و بهبود شايستگي و ظرفيت‌هاي آنان و نهايتاً افزايش اثر بخش آموزشي مي‌باشد. مواردي كه در اين قسمت آموزش دهنده بايد در نظر داشته باشد:

1- تعريف بيماري و درك جديد

2- اصول درمان مؤثر

3- قدم اول: ارزيابي مختصر

4- برقراري ارتباط درماني

5- مهارت‌هاي خود مشاوره‌اي

6- نكات مهم در برقراري ارتباط درماني

7- ضرورت همدلي

8- مسموميت حاد و مشكلات ترك

9- طرح درمان

10-  ثبت درمان

 

اصول درمان مؤثر :

·  هيچ درمان واحدي براي همه مراجعان کارآمد نيست

·  درمان بايد در دسترس باشد

·  درمان مؤثر دربرگيرندة همة نيازهاي فرد است

·   استفاده از طرح درمان و بررسي و اصلاح آن

·  مانايي در درمان به مدت کافي در مؤثر بودن آن حياتي است

·  مشاوره و ساير درمان­هاي رفتاري از عناصر مهم درمان مؤثر هستند

· دارو درماني براي بسياري از بيماران عنصر مهمي است

·  اختلالات همراه بايد به روش يکپارچه درمان شوند

· سم زدايي پزشکي فقط مرحلة اول درمان است

· مؤثر  بودن درمان حتماً به شرط ورود داوطلبانه به آن نيست

·  در طي درمان احتمال مصرف مواد بايد مکرراً نظارت شود

· برنامة درمان بايد HIV/AIDS، هپاتيت C و B، سل و ساير بيمارهاي عفوني را  بررسي کرده و به بيماران در تغيير رفتارهاي پرخطرکمک کند

· درمان مي‌تواند يک فرآيند  طولاني مدت بوده و مستلزم تکرار دوره‌هاي درمان است

  مصاحبة انگيزشي

در اين بخش آموزش دهنده بايد به موارد ذيل اشاره نمايد:

1- افزايش انگيزه براي تغيير

2- طبيعت انگيزه

3- راهبردهاي مشاور / درمانگر در تغيير انگيزه

4- مهار‌ت‌هاي اصلي در مصاحبة انگيزشي

5- نكات قابل توجه در مصاحبة انگيزشي

6- فواید به كارگيري تكنيك‌‌هاي افزايش دهنده انگيزه

7- روش‌هاي انگيزشي در درمان سوءمصرف  مواد

8- دودلي

9- انگيزه­مند ساختن مراجع براي توقف مصرف مواد

10- شيوة درمان انگيزشي

مداخلات براي خانواده

ارزيابي جهت شناسايي، تشخيص درست، آموزش، مطلع کردن، اطلاع­رساني، برنامه­ريزي در جهت تغيير مراجع و نظام خانواده، تمرين رفتار و آموزش عملي، افزايش ارتباط و اتصال اعضاي خانواده از طريق استفاده از آداب و رسوم، کمک به خانواده جهت پذيرش بيماري و عوارض آن وآشنا ساختن خانواده­ها درخواست کمک در صورت نياز

آموزش والدين (PMT)[1] : مهارت‌هايي كه در سه برنامة PMT آموزش داده مي شود

 

درمان چند سيستمي

ويژگي‌هاي اصلي: اول، درمانگر براي گزينش كارآمدترين روش‌هاي مداخله براي يك كودك يا نوجوان مبتلا به اختلال سلوك، بايد ماهيت بنيادين اختلالات سلوك و فرآيندهاي سببي گوناگون مؤثر در شكل‌گيري اين اختلالات (فصل 4) را درك كند. دوم اين كه، رويكرد انعطاف پذير به درمان،‌ نيازمند يك مفهوم سازي موردي جامع و روشن است كه به طرح­ريزي شيوه‌ درماني متمركز و منسجم كمك نمايد. سوم اين كه، درمان موفق كودكان و نوجوانان مبتلا به اختلالات سلوك، نيازمند همكاري متخصصان مختلف و مراكز اجتماعي گوناگون براي ارائة مداخلة‌ منسجم و جامع با استفاه از رويكردهاي درماني ثابت شده مي‌باشد.

 

بحث و نتيجه‌گيري

محققان در فصل آخر اين تحقيق يک مطالعه موردي از درمان چند وجهي انعطاف پذير نوجوان مبتلا به اختلال سلوک را مطرح نموده و در مورد آينده درمان اين اختلال آورده­اند: يك جنبة مهم از درك اختلالات سلوك كه مي‌تواند در آيندة نزديك، كاربردهاي باليني مهمي در درمان داشته باشد، درك زيرگروه‌هاي كودكان و نوجوانان مبتلا به اين اختلالات با عوامل سببي گوناگون مي‌باشد. براي نمونه، بعضي كودكان مبتلا به انواع شديد اختلال، داراي سبك بين فردي بي رحمي و بي‌احساسي هستند. به نظر مي‌رسد مشكلات سلوك در اين كودكان ارتباط كمتري با محيط و نقايص شناخت اجتماعي آنان داشته و بيشتر به فقدان مهار رفتاري مربوط باشد كه در شكل‌گيري احساس گناه و همدلي نقش دارد. با پيشرفت درك ما از اين زير گروه، مي‌توانيم براي فرآيندهاي دخيل در شكل‌گيري اختلالات در اين افراد مداخلات ويژه انجام دهيم و آنها را بررسي نمایيم. اصل ديگر در رويكرد علمي– كاربردي درمان اين است كه تأثير شيوه‌هاي درماني گوناگون بايد به وسيلة مطالعات كنترل شده، مورد بررسي قرار گيرد. اين موضوع در برگيرندة رويكردهاي جامع درمان و همچنين اجزاي جديد مجموعه‌هاي درماني است. در بازنگري پژوهش‌هاي مربوط به پيامد درمان، گزارش كرد كه بيشتر مداخلات مورد استفاده در درمان كودكان و نوجوانان مبتلا به اختلال سلوك، در مطالعات كنترل شده بررسي نشده‌اند. بنابراين، ممكن است بعضي اجزاي درماني بسيار كارآمد هنوز به كار گرفته نشده باشند، نه بدين دليل كه در دسترس نيستند، بلكه بدين علت كه مورد آزمون  قرار نگرفته‌اند و بالاخره اين که: مداخلات بايد هم چنان بر پيشگيري از اختلالات سلوك تمركز يابند. رويكردهاي جامع درمان نسبت به درمان­هاي با ديدگاه محدودتر، در درمان كودكان بزرگتر و نوجوانان مبتلا به اختلالات سلوك شديد موفقيت بيشتري داشته‌اند.