مرکز تحقیقات سوءمصرف و وابستگی به مواد

چکیده

بررسی تأثیر برنامه‌های خودیاری 12 قدمی بر تکانشگریِ شرکت‌کنندگان

حسن رفیعی، محمد سبزی خوشنامی، الهام محمدی

10/20/ 95

زمینه و هدف: تکانشگری هسته اصلی بسیاری از آسیب‌های اجتماعی مانند مصرف مواد، قماربازی بیمارگونه، اقدامات پرخاشگرانه و اختلالات شخصیتی است. بر اين اساس اين مطالعه به بررسی آثار برنامه‌های دوازده‌قدمی بر متغیر (تکانشگری) در دو گروه (عضو معتاد و عضو سالم یعنی دو گروه اِن ای و نارانان) پرداخت تا نشان دهد که آیا آثار پیشگیرانه و درمانی برنامه‌های مزبور از این طریق (افزایش کنترل تکانه) اعمال می‌شود؟

مواد و روش: پژوهش حاضر مطالعه‌ای از نوع ­همگروهی با طرح دو گروه است که پیش‌آزمون و پس‌آزمون هنگام شروع و 6 ماه بعد از شرکت در جلسات دوازده قدم، بر روي دو همگروهِ مداخله و دو همگروهِ مقایسه انجام شد. دو همگروه مداخله شامل افرادی است که در برنامه‌های 12 قدمی معتادان گمنام (ان اِی) و نارانان (خانواده‌های معتادان) شهر تهران در سال 95 و 1394 شرکت می‌کنند. همگروه مقایسة اول و دوم شامل افرادی هستند که با گروه مداخله همسان شده‌اند به‌جز ء عدم حضور در جلسات دوازده‌قدمی، حجم نمونه بر اساس معادلۀ مقایسهّ دو میانگین برای هر گروه 68 نفر محاسبه شد. ابزار جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامه 30 سؤالی بارت (2004) بود. برای تحلیل داده­ها در مرحله قبل و بعد از مداخله از آزمون‌های آماری تی مستقل، خی دو، کوواریانس استفاده شد.

یافته‌ها: بر اساس یافته‌ها، در دو گروه مداخله یعنی افراد دچار اختلال به مواد (اِن اِی) و اعضای پیگیر در خانواده دارای فرد دچار اختلال مواد (نارانان) که تحت مداخله برنامه 12 قدمی قرارگرفته بودند، کاهش زیادی در نمرات میانگین تکانشگری در گروه اِن اِی 10/75 به 87/60 و گروه نارانان از 51/73 به 19/59 اتفاق افتاده بود؛ اما تکانشگری در دو مقایسه هیچ مداخله‌ای دریافت نکرده بودند، در گذر زمان، بدون تغییر مانده بود. بر اساس آزمون تحلیل کوواریانس روش 12 قدمی، تأثیر معناداری بر تکانشگری افراد دچار اختلال مصرف و عضو فعال در خانواده دارای فرد معتاد در گروه مداخله داشته و میزان این تأثیر با توجه به ضریب تأثیر اتا نزدیک به 42 درصد برای گروه اِن اِی و نزدیک به 50 درصد برای گروه نارانان گزارش‌شده است. به عبارتی روش 12 قدمی، تأثیر معناداری بر سطح تکانشگری در گروه‌های مداخله داشته است.

نتیجه‌گیری: می‌توان نتیجه گرفت مکانیزم تأثیرگذاری برنامه‌های دوازده‌قدمی منجر به کاهش سطح تکانشگری در افراد دچار اختلال مصرف مواد و خانواده‌های آن‌ها شده است؛ بنابراین برنامه‌های دوازده‌قدمی که می‌توانند به‌طور مؤثر در مسیر پیشگیری و درمان وابستگی به مواد اثربخش باشند و می توان این برنامه‌ها را برای کاهش تکانشگری و نهایت کاهش آسیب‌های اجتماعی مرتبط با تکانشگری مانند چاقی، پرخاشگری، رانندگی خطرناک و... برای افراد قلمداد نمود.

کلیدواژه‌ها: تکانشگری، برنامه‌های خودیاری 12 قدمی، معتادان گمنام، گروه نارانان